روانشناسی سالمندی
روانشناسی سالمند رشته ای در روانشناسی است که به مطالعه رفتار های سالمندان و ارائه خدمات بالینی به افراد پیر و مسن مربوط می شود. روانشناسان این رشته دانش خود را پیرامون روند طبیعی پیری گسترش و افزایش می دهند و مشکلاتی را که معمولا با افزایش سن ایجاد می شوند را بررسی میکنند
دوری از محیط آشنای خانه و حمایت های خانوادگی در کنار ضعف توانایی ها و مهارت ها و فقدان های دوران پیری, می تواند زمینه ابتلا به مشکلات روانی را برای سالمندان ساکن خانه ی سالمندان فراهم نماید؛ لذا ضروری است به دنبال شناسایی و تقویت عواملی باشیم که آسیب پذیری سالمندان را در برابر این مشکلات کاهش دهد. یکی از عوامل موثر و مغفول مانده در این زمینه امید است. از اینرو هدف پژوهش حاضر بررسی روانشناسی سالمندی بود.
پیری
مقدمه پیری آخرین مرحله ی زندگی است که فرد در آن به جمع بندی گذشته میپردازد فعالیت فرد پیر انباشته از جبران ها و جانشینهاست و آموخته هایی که پیران در اختیار دارند، بسیاری از صفات و خطوط زندگی آنان را تبیین می کند.مجموعه ی تغییراتی که با افزایش سن به خصوص با نزدیک شدن به دوره ی سالمندی به وقوع می پیوندد از قبیل مرگ نزدیکان از دست دادن ،قدرت، ضعف توانایی های جسمی و نزدیک شدن به روزهای پایانی زندگی فشارهای خاصی را بر افراد سالمند تحمیل می کند (۱)
و سلامت جسمی و روانی آنها را تحت تاثیر قرار میدهد. نظر به اینکه سلامت روان به عنوان یکی از ارکان سلامتی و لازمه ی یک زندگی مفید موثر و رضایت بخش فردی است ارتقای سلامت روان افراد یک جامعه لازمه ی پویایی بالندگی و اعتلای آن جامعه است تحقیقات نشان داده اند که بسترهای فیزیکی و اجتماعی که سالمندان در آنها زندگی می کنند بر تجربیات ،اجتماعی سلامت روانی رشد و سازگاری آنها تاثیر می گذارد. سالخوردگان اغلب دوست دارند در خانه ی خودشان بمانند آنها عمیقا به خانه ی خود به عنوان محلی که یادآور خاطرات گذشته است دلبسته اند و برای استقلال زندگی خصوصی و شبکه ی دوستان و همسایگان دور و نزدیک ارزش قایل هستند علاوه بر این حمایت اجتماعی که در محیط های خانوادگی وجود دارد نقش قدرتمندی در کاستن از استرس دارد از اینرو سلامت جسمانی و روانی را تقویت میکند (۲)
قرار دادن سالمند در خانه های سالمندان یا مراکز نگهداری مشکلات زیادی به دنبال می آورد. بسیاری از پژوهشهای اولیه بر سلامت جسمانی این سالمندان متمرکز بوده است.
روانشناسی سالمندی چیست؟
روانشناسی سالمندی به مطالعه روانشناختی چگونگی روند پیری و تاثیر آن بر ذهن و جسم و حتی ارتباطات اجتماعی فرد در سن پیری میپردازد. قبل از دهه ۱۹۷۰ تمرکز کمی بر روی این شاخه از روانشناسی بود اما با صعودی شدن و بالا رفتن سن اکثر افراد در جامعه، روانشناسان دریافتند که باید بیماری‌های آلزایمر، زوال عقل و افسردگی در افراد مسن مورد بررسی قرار گیرد. این رشته از روانشناسی بیشتر به درمان افراد بالای ۶۰ سال میپردازد. بیماری آلزایمر، زوال عقل، بیماری پارکینسون، بیماری گلوکوم ( آب سیاه)، آرتروز و دیابت چند بیماری پزشکی است که بیشتر در افراد مسن دیده می‌شود و بسیاری از این بیماری‌های پزشکی هم ریشه بیولوژیکی و هم ریشه روانشناختی دارد. و اینجاست که روانشناسی سالمندی بسیار کارآمد می‌شود.
نقش اساسی روانشناسی سالمندی
روانشناسی سالمندی نقش مهمی در سلامت افراد مسن دارد و به افراد مسن کمک میکند تا بیماری‌هایی که از نظر عاطفی و جسمی بر آنها تأثیر می گذارد را بهبود دهند. به عنوان مثال، در بیماری آلزایمر، تخریب و مرگ سلول‌های عصبی باعث مشکلات شناختی و عاطفی مانند از دست دادن حافظه، تغییر و مشکلات شخصیتی و مشکل در انجام فعالیت های روزمره می‌شود. در نتیجه، بسیاری از افراد مبتلا به آلزایمر خود را بین دو جهان گرفتار می‌بینند، فردی در حال حاضر به طور فیزیکی زندگی میکند و دیگری در گذشته و زندگی در خاطراتش. این امر می‌تواند باعث شود افراد مسن نسبت به اینکه چه کسی هستند، در کجا زندگی میکنند و از آنچه در اطراف آنها اتفاق می‌افتد کاملاً بی‌اطلاع باشند.
بنابراین، نه تنها روانشناسان سالمندی باید جنبه‌های بیولوژیکی بیماری را بررسی کنند بلکه باید تاثیرات روانشناختی را نیز مورد مطالعه قرار دهند. یکی از مهمترین نقش‌های روانشناسی سالمندان، گنجاندن روشهای درمانی مورد استفاده در مشاوره بالینی در درمان بیماری آلزایمر بوده است. این درمان‌ها شامل رواندرمانی، رفتار درمانی شناختی (CBT) ، رفتار درمانی عقلانی هیجانی (REBT) و تکنیک‌های آرام‌سازی (RT) است.
اهمیت آگاهی از روانشناسی سالمندان
ریسک ابتلا به بیماری‌های روانی در هر بازه زمانی از عمر انسان وجود دارد. افراد سالمند ممکن است عوامل استرس زای بیشتری را نسبت به باقی مردم داشته باشند.
نمونه هایی از عوامل فشار روانی سالمندان
- ناتوانی
- مرگ نزدیکان
- دردهای مزمن
- دیگر بیماری ها
- کاهش توانایی حرکت
- کاهش درآمد به دلیل بازنشستگی
بهداشت روانی در سالمندان
بهداشت روانی در دوران سالمندی از اهمیت زیادی دارد. زیرا سلامت روانی سالمندان تأثیر زیادی در سلامتی جسمی آنها نیز دارد. همچنین سلامت جسمی آنها نیز بر سلامت روانی شان تأثیر می‌گذارد. مثلا : سالمندان مبتلا به بیماری های قلبی و عروقی نسبت به سالمندانی که سالم هستند، بیشتر به بیماری افسردگی مبتلا می‌شوند. همچنین، اگر افسردگی در سالمندان درمان نشود، می‌تواند موجب بروز بیماری‌های دیگر شود.
مشکلات روانشناختی افراد مسن
با افزایش سن و پیر شدن، دیدن تغییرات فیزیکی و روانی مسئله غیر طبیعی نیست. اما مشکلاتی مانند آلزایمر و فراموشی، اضطراب مداوم و یا سایر مسائل روانشناختی در سن پیری امری طبیعی نیست و می‌تواند نشانه یک اختلال روانشناختی جدی‌تر باشد. که در صورت ابتلا باید حتما تحت نظر روانشناس سالمندی قرار گیرند. از شایع‌ترین عوامل خطر می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- تغییر قابل‌توجه در اشتها، سطح انرژی و خلق و خو
- احساسات منفی و دشوار بودن جذب احساسات مثبت
- بی خوابی و یا خواب زیاد
- ناامید بودن، غم یا افکار خودکشی
- تمایل به مصرف مواد مخدر یا الکل
- احساس بی‌قراری یا مشکل در تمرکز
- افزایش احساس ترس یا نگرانی
- از دست دادن حافظه کوتاه مدت
- عصبانیت، خلق تحریک پذیر و پرخاشگری
- تمایلات به وسواس فکری عملی
- رفتارهای غیر معمول نسبت به دیگران
- رفتار یا افکاری که به خانواده، فرصت‌های اجتماعی و کار تاثیرگذار است.
احساسات سالمندان و نحوه برخورد با آنها
یک فرد سالمند نیاز دارند که احساس امنیت داشته باشد. و به افرادی که به زندگی او معنی می‌بخشند، مانند پرستار سالمند در منزل نزدیک باشند. اهمیت دادن به احساسات سالمندان جلوی ابتلای آنها به افسردگی را می گیرد. نشانه‌های اینکه به احساسات سالمندان به اندازه کافی توجه نشده است عبارت اند از:
- اشتهای نامیزان
- اختلال در خوابیدن
- ناتوانی در تمرکز کردن
مراحل برآورده کردن نیازهای عاطفی سالمندان
احساس تنهایی
جدا ماندگی شان
کنترل آسیب پذیری
سر رفتن حوصله آنها
دسته بندی سالمندان بر اساس روانشناسی سالمندان
الف : سالمندانی که خصلت جاه طلبی را در وجود خود دارند. آنها سعی میکنند بر موقعیت ها و رویدادهای پیش آمده تسلط پیدا میکنند.
ب : بعضی از آنها در این دوران بیشتر از بقیه فعال و انعطاف پذیرند. همچنین یک نوع پختگی در روابط آنها مشاهده می شود. این سالمندان معمولا زندگی منسجمی دارند.
ج : سالمندانی که منفعل و وابسته هستند. این سالمندان در مقابل رویدادهای اتفاقی و اشخاص تسلیم هستند. تا کسانی برای تکیه کردن وجود نداشته باشند این افراد نمی‌توانند به خوبی ایفای نقش کنند.
نتیجه گیری
با توجه به یافته های این تحقیق به این نتیجه می رسیم که ابتلا به مشکلات روانشناسی سالمندی بسیار بالا می باشد ،امیدواری به عنوان یکی از مهمترین ویژگیهای شناختی انسان با انتظار آینده ای بهتر می تواند نقش بسیار موثری در پیشگیری از ابتلا به اختلالات روانی در سالمندان ساکن در خانه سالمندان داشته باشد. از اینرو لازم است تا با روشهای گوناگون در جهت امیدوار نگهداشتن افراد سالمند و ارتقای روحیه آنها تلاش نماییم و از اینرو به حفظ سلامت روان و ارتقای کیفیت زندگی آنها کمک نماییم.
