طرحواره درمانی

طرحواره درمانی توسط جفری یانگ، روانشناس مشهور آمریکایی، برای درمان آن دسته از بیمارانی طراحی شده است که به روش‌های روان‌درمانی مرسوم، مانند: روان‌درمانی، شناختی-رفتاری (CBT) پاسخ مناسبی نشان نمی‌دادند. در این روش، بهترین و مؤثرترین عناصر موجود در روش‌های روان‌درمانی پیشین، مانند روان‌درمانی شناختی-رفتاری (CBT)، روانکاوی، نظریه دلبستگی و روان‌درمانی مبتنی بر احساسات، با هم ترکیب شده‌اند.(طرح واره درمانی (CBT))

طرحواره ها الگوهای غیر مفیدی هستند که برخی افراد در صورتی که نیازهای عاطفی آنها در کودکی برآورده نشود، ایجاد می کنند. این طرحواره‌ها می‌توانند در طول زندگی شما را تحت تأثیر قرار دهند و در صورت عدم توجه به روش‌ها و رفتارهای مقابله‌ای مشکل‌ساز کمک کنند. طرح واره درمانی به شما آموزش می دهد که چگونه نیازهای عاطفی خود به روشی سالم که باعث ناراحتی نمی شود برآورده کنید.(طرح واره درمانی (CBT))

تاریخچه طرحواره درمانی

طرحواره درمانی اولین بار توسط جفری یانگ از دهه 1980 تا 1990 توسعه یافت و آن را به یک روش درمانی نسبتاً جدید تبدیل کرد. دکتر جفری یانگ، طرحواره درمانی را توسعه داد و اولین موسسه طرحواره درمانی را در نیویورک از کار خود در دانشگاه کلمبیا افتتاح کرد. دکتر یانگ در دانشکده روانپزشکی دانشگاه کلمبیا خدمت می کند. او همچنین مدیر مرکز شناخت درمانی نیویورک و موسسه طرحواره درمانی است. او عضو موسس آکادمی شناخت درمانی و بنیانگذار انجمن بین المللی طرحواره درمانی است. دکتر یانگ در ابتدا با دکتر آرون بک (بنیانگذار درمان شناختی) به عنوان یک درمانگر شناختی کار می کرد.(طرح واره درمانی (CBT))

دکتر یانگ و همکارانش در حین کار با مراجعان در مرکز شناخت درمانی در دانشگاه پنسیلوانیا دریافتند که برخی از مراجعین با ویژگی‌های مشترک مشخصی از رویکرد استاندارد بهره نمی‌برند. این مراجعان معمولاً الگوها یا مضامین طولانی مدت و خودشکوفایی در تفکر و احساس (و در نتیجه در رفتار یا مقابله) داشتند که نیاز به ابزار متفاوتی برای مداخله داشت. توجه دکتر یانگ به راه‌هایی معطوف شد که به مراجعانش کمک می‌کرد تا این الگوها یا مضامین عمیق‌تر را که به‌عنوان «طرحواره‌ها» یا «تله‌های زندگی» نیز شناخته می‌شوند، بررسی و اصلاح کنند.(طرح واره درمانی (CBT))

یانگ این نظریه را مطرح کرد که الگوهای تفکر ناسازگاری که در دوران کودکی شکل می‌گیرد می‌تواند با عملکرد سالم در بزرگسالی، به‌ویژه در افراد مبتلا به اختلالات شخصیت، افسردگی یا اضطراب جدی و سایر اختلالات سلامت روان تداخل ایجاد کند. یانگ همچنین استدلال کرد که هدف قرار دادن این الگوهای فکری به طور مستقیم می‌تواند به این افراد کمک کند تا با احساسات منفی مداوم مبارزه کنند، راه‌های انطباق‌پذیر بیشتری برای هدایت جهان بیاموزند، و روابطی را که ممکن است توسط طرح‌واره‌های غیرمفید آنها آسیب دیده است، تقویت یا بازسازی کنند.(طرح واره درمانی (CBT))

بنیان گذار (CBT)

پروفسور آرون تمکین بک (Aaron T. Beck) از پیشگامان و بنیان‌گذاران نظریه درمان شناختی رفتاری، توضیح می‌دهد که تفکرات، ادراکات و برداشت‌های افراد افسرده از اتفاقات زندگی، کاملا تحریف‌شده و غیرواقعی است.

افراد افسرده به طور گسترده دچار «خطاهای شناختی» هستند. منظور از خطاهای شناختی، الگوهای فکری ذهن ما هستند که واقعیت اتفاقات زندگی را کاملا اشتباه و غیرواقعی تفسیر می‌کنند. به طور مثال فردی که دچار یک خطای شناختی به نام « ذهن‌خوانی» باشد، اگر وارد یک مهمانی شود و افراد مختلف در مهمانی با او نگاه کنند، فکر می‌کند که این افراد در ذهن خودشان طرز لباس پوشیدن و حرف زدن او را مسخره می‌کنند. این در حالی است که هیچ گواهی وجود ندارد که نشان دهد افرادی که در آن مهمانی به او نگاه می‌کنند لزوما به او فکر می‌کنند و حتی اگر به او فکر کنند طرز لباس پوشیدن و رفتار او را مسخره می‌کنند!

وقتی فردی دچار چنین خطای شناختی باشد به خاطر طرز فکر غیرواقعی و غیرمنطقی خود، دچار ناراحتی بسیار زیادی می‌شود. خطاهای شناختی شامل موارد بسیار زیادی می‌شوند از جمله استدلال‌های احساسی، تفکر سیاه و سفید، نتیجه‌گیری‌های شتاب‌زده و بسیاری موارد دیگر.

پروفسور بک اشاره می‌کند که این برداشت‌های اشتباه از واقعیت، در نتیجه‌ی «افکار خودکار» رخ می‌دهد. این افکار خودکار باعث می‌شوند که افراد به جای بررسی واقعیت‌ها، معنای تحریف‌شده و غیرواقعی از اتفاقات اطراف‌شان برداشت کنند. تمرکز رفتار درمانی شناختی بر اصلاح افکار خودکار و به چالش کشیدن اعتبار افکار غیرحقیقی در برابر واقعیت‌هاست. هنگامی که افراد بتوانند افکار غیرواقعی و آزاردهنده‌ی خود را متوقف کنند، احساس بسیار بهتری به آن‌ها دست می‌دهد و در طول زندگی عملکرد بهتری خواهند داشت.(طرح واره درمانی (CBT))

آلبرت الیس ابتدا اصطلاح روان درمانی عقلانی (Rational Psychotherapy) را مطرح کرد و پس از مدتی، تصمیم گرفت عنوان حرف‌هایش را به درمان عاطفی عقلانی (Rational Emotive Therapy) تغییر دهد. بعدها این نام هم عوض شد و الیس از اصطلاح درمان عقلانی عاطفی رفتاری (Rational Emotive Behavior Therapy) استفاده کرد.

مستقل از نام‌گذاری‌های مختلف، حرف کلیدی آلبرت الیس ثابت است:این رویدادها نیستند که حال ما را بد می‌کنند، بلکه تفسیر ما از آن رویدادهاست که تبعات منفی را با خود به همراه می‌آورد. (طرح واره درمانی (CBT))

شکل گیری طرحواره ها

تصور می شود که طرحواره ها در دوران کودکی ایجاد می شوند، به ویژه در کودکانی که نیازهای عاطفی و فیزیکی آنها برآورده نشده است. آنها همچنین ممکن است در کودکانی ایجاد شوند که زیاده روی کرده اند یا والدین آنها مرزهای مناسبی را رعایت نکرده اند.در بزرگسالی، تصور می‌شود که این طرحواره‌ها به شیوه‌های منفی بر افکار و اعمال فرد تأثیر می‌گذارند؛ که منجر به رفتارهایی مانند اجتناب، جبران بیش از حد، یا از خودگذشتگی بیش از حد می‌شود. این رفتارها به نوبه خود می تواند بر روابط عاطفی تأثیر منفی بگذارد.

یکی از بزرگترین عوامل در ایجاد طرحواره ها برآورده نشدن نیازهای عاطفی اصلی شما در دوران کودکی است. این نیازهای اصلی عبارتند از:

1. احساس امنیت و دلبستگی ایمن به دیگران
2. احساس هویت و خودمختاری
3. آزادی بیان احساس خود و درخواست آنچه از دیگران نیاز دارید
4. توانایی بازی کردن و خودجوش بودن
5. محدودیت ها و مرزهای ایمن و متناسب با سن

علاوه بر این، چندین نوع تجربه منفی نیز می تواند به توسعه طرحواره ها کمک کند. این شامل:

نیازهای برآورده نشده می تواند زمانی اتفاق بیفتد که از مراقبین محبت دریافت نکنید یا دیگر نیازهای عاطفی اصلی را برآورده نکنید.

آسیب دیدگی یا قربانی شدن: این وضعیتی را توصیف می کند که در آن سوء استفاده، ضربه یا ناراحتی مشابهی را تجربه کرده اید.

زیاده روی یا عدم محدودیت: والدین شما ممکن است بیش از حد محافظت کننده یا بیش از حد درگیر شده باشند. آنها ممکن است مرزهای مناسبی برای شما تعیین نکرده باشند.

شناسایی و درونی سازی انتخابی این به نحوه جذب برخی از نگرش ها یا رفتارهای والدینتان اشاره دارد. شما ممکن است با برخی از اینها همذات پنداری کنید و برخی دیگر را درونی کنید. برخی ممکن است به طرحواره ها تبدیل شوند، در حالی که برخی دیگر به حالت هایی تبدیل می شوند که روش های مقابله نیز نامیده می شوند.

انواع طرحواره ها

طرحواره ها در دوران کودکی رشد می کنند و معمولاً در برابر تغییر مقاوم هستند. اما اگر طرحواره ها مدیریت نشوند، می توانند الگوهای منفی ایجاد کنند که اغلب از طریق تعاملات ناسالم تقویت می شوند. هنگامی که یک طرحواره را ایجاد می کنید، می تواند به طور ناخودآگاه بر افکار و اعمال شما در تلاش برای جلوگیری از ناراحتی عاطفی تأثیر بگذارد. در حالی که به نظر می رسد این می تواند مفید باشد، روش های مقابله ای که طرحواره ها ایجاد می کنند اغلب ناسالم یا مضر هستند. بیشتر افراد تمایل دارند بیش از یک طرحواره را توسعه دهند. کارشناسان 18 طرحواره مجزا را شناسایی کرده اند، اما همه آنها در یکی از پنج دسته یا حوزه قرار می گیرند:

1. دامنه یک:قطع ارتباط و رد، شامل طرحواره هایی است که ایجاد روابط سالم را دشوار می کند.
2. دامنه دوم:مختل شدن استقلال و عملکرد، شامل طرحواره هایی است که ایجاد حس قوی از خود و عملکرد در جهان را در بزرگسالی دشوار می کند.
3. دامنه سوم:محدودیت های مختل، شامل طرحواره هایی است که بر خودکنترلی و توانایی احترام به مرزها و محدودیت ها تأثیر می گذارد.
4. دامنه چهارم:دیگر جهت دار بودن، شامل طرحواره هایی است که شما را به اولویت دادن به نیازهای دیگران بیشتر از نیازهای خود سوق می دهد.
5. دامنه پنجم:مراقبت بیش از حد و بازداری، شامل طرح‌واره‌هایی است که از طریق هوشیاری، قوانین و بی‌توجهی به خواسته‌ها یا احساسات، اجتناب از شکست یا اشتباه را در اولویت قرار می‌دهند.

رفتار درمانی شناختی (CBT) 

رفتار درمانی شناختی (Cognitive Behavioral Therapy) که در ایران با نام‌ درمان شناختی رفتاری هم شناخته می‌شود، یکی از بزرگ‌ترین دست‌آوردهای علم روان‌شناسی در نیم قرن گذشته است. این روش درمانی چنان مؤثر بوده است که برای توصیف آن از عبارت «انقلاب شناختی» استفاده می‌شود. این نظریه‌ اثربخش‌ترین روش در درمان اختلالات اضطراب و افسردگی است. هم‌چنین در درمان و کاهش علائم بیماری‌های حاد روانی مانند اسکیزوفرنی و اختلال دوقطبی تأثیر بسیاری دارد. مبانی فلسفی و علمی درمان شناختی رفتاری چنان قدرتمند هستند که باعث می‌شوند این نظریه در میان روش‌های مختلف روان‌شناسی بیشتر از همه پیشرفت کند. حجم و تعداد پژوهش‌ها و آزمایش‌های بالینی و علمی در زمینه رفتار درمانی شناختی به حدی زیاد است که تنها در مؤسسه‌ی بهداشت ملی ایالات متحده آمریکا در طول ده سال گذشته بیش از ده‌هزار تحقیق و آزمایش در زمینه رفتار درمانی شناختی به ثبت رسیده است.(طرح واره درمانی (CBT))

CBT نوعی رواندرمانی است که بر چگونگی افکار، عقاید و نگرش‌های فرد بر احساسات و رفتارهای وی تاثیر می‎گذارد. CBT بر این اساس استوار است که افکار، احساسات و حواس پنج گانه شما به هم پیوسته است، و افکار و احساسات منفی می‎تواند شما را در یک چرخه معیوب قرار دهد.

هدف CBT  این است که با روبرویی شما با مشکلات و ترس‎هایتان به شما کمک کند تا با مشکلات طاقت‎فرسا به روش مثبت‎تری کنار بیایید. افکار منفی می‎تواند عملکرد و اعتماد به نفس فرد را در موقعیت‎های مختلف کاهش دهد.تحقیقات نشان می‎دهد که CBT می‎تواند به افراد مبتلا به افسردگی، اختلال هراس و بیماری‎های روانی دیگر کمک کند، و همچنین باعث کاهش دردهای مزمن در فرد شود.(طرح واره درمانی (CBT))

درمان شناختی رفتاری یا به اختصار سی.بی.تی (CBT)، یک روش روان‌درمانی کوتاه‌مدت است که روان‌درمانگران از آن برای آموزش افراد استفاده می‌کنند و احساسات و رفتارهای آنها را از طریق تغییر الگوهای فکری و باورهای‌شان، تغییر می‌دهند. در حقیقت اساس رفتار درمانی شناختی این است که نوع تفکر و الگوهای فکری و شناخت ما از محیط اطراف و خودمان و البته تفسیر شخصی ما از اتفاقات زندگی، باعث بروز رفتارها و احساسات ما می‌شود و به طور کلی ما هرطور که فکر کنیم، همان‌طور هم احساس می‌کنیم و رفتار‌های ما متناسب با همان افکار و احساسات شکل می‌گیرند.

منظور از رفتار درمانی شناختی تنها یک گونه‌ی خاص از روان‌درمانی نیست، بلکه رفتار درمانی شناختی به علت گستردگی جنبه‌ی علمی و نظری‌اش، شامل الگوهای بسیار متنوع روان‌درمانی می‌شود. نظریه‌های شناخت‌درمانی (Cognitive Therapy)، رفتار درمانی عقلانی-هیجانی (REBT)، شناخت‌درمانی مبتنی بر حضور ذهن (MBCT)، درمان مبتنی بر پذیرش و تعهد (ACT)، فراشناخت درمانی (Metacognitive Therapy)، رفتار درمانی دیالکتیک (DBT)، درمان چندوجهی (MMT) و بسیاری از نظریات دیگر زیرمجموعه‌ی رفتار درمانی شناختی محسوب می‌شوند که همگی دارای سابقه‌ی تجربی بالینی بسیار قدرتمندی هستند.

فرد ممکن است به هر اتفاقی بیش از حد واکنش نشان دهد و عصبانی بشود و احساس ناراحتی شدید بکند. چنین احساساتی به خاطر نتیجه‌گیری‌های معیوب و غیرواقعی به وجود می‌آیند. در حقیقت افکار خودکار غیرمنطقی باعث چنین برداشت‌های غیرواقعی می‌شوند. این تفکر غیرواقعی و غیرمنطقی باعث به وجود آمدن یک چرخه معیوب در زندگی فرد می‌شوند. در حقیقت افراد بر اساس برداشت‌های غیرواقعی خود از اتفاقات روزمره و حتی اتفاقات ناخوش‌آیند، از نظر احساسی و هیجانی صدمه می‌بینند و چنین آسیبی از نظر احساسی باعث شکل‌گیری رفتارهای مخرب می‌شود. با توقف این افکار غیرواقعی و تبدیل آن‌ها به افکار منطقی و مبتنی بر واقعیت، چنین چرخه‌ی معیوبی به طور کامل از بین می‌رود.(طرح واره درمانی (CBT))

همان‌طور که اشاره شد، رفتار درمانی شناختی یک روش رون‌درمانی کوتاه‌مدت و مؤثر است که روند درمان در آن بین یک تا بیست جلسه طول می‌کشد. رفتار درمانی شناختی به طور تخصصی برای بهبود وضعیت احساسی و حل مشکلات هیجانی و رفتاری بیمار و هم‌چنین جلوگیری از بازگشت مجدد این مشکلات طراحی شده است.

(طرح واره درمانی (CBT))

اختلالاتی که با رفتاردرمانی شناختی درمان می‎شوند.

تحقیقات ثابت کرده است که CBT روشی موثر برای درمان انواع اختلالات روانشناختی است. این اختلالات عبارت‎اند از:

• اختلال دوقطبی
• اختلال شخصیت مرزی
• اختلال تغذیه مانند: پرخوری یا کم خوری
• اختلال وسواس فکری عملی (OCD)
• اختلال هراس و حملات پانیک
• انواع فوبیا
• اختلال استرس پس از حادثه (PTSD)
• روان پریشی
• اختلالات جنسی
• افسردگی
• اسکیزوفرنی
• مشکلات خواب مانند: بی‌خوابی
• مشکلات مربوط به سوء مصرف مواد

رفتار درمانی شناختی همچنین برای درمان افراد با مشکلات سلامت جسمی نیز موثر است. این بیماری‎ها عبارت‎اند از:

• سندرم روده تحریک پذیر (IBS)
• سندرم خستگی مزمن (CFS)
• فیبرومیالژیا

فواید این روش درمانی چیست؟

درمان شناختی رفتاری بر این باور استوار است که افکار و احساسات ما نقش مهم و بنیادینی در بروز رفتارهای ما دارند. برای مثال، فردی که وقت زیادی را به فکر کردن به سقوط هواپیما و مشکلاتی که در طی پرواز ممکن است اتفتق بیفتد، می گذراند، در نتیحه این افکار منفی ممکن است از سفر هوایی اجتناب کند. (طرح واره درمانی (CBT))

هدف درمان شناختی رفتاری این است که به فرد یاد دهد که درست است که نمی تواند روی تمامی جنبه های زندگی و جهان کنترل داشته باشد ولی می تواند افکار خود و تعبیر خود از اتفاقات محیط را کنترل کند و در صورت نیاز تغییر دهد.

(طرح واره درمانی (CBT))

فواید مهم این روش عبارتند از:

با شناسایی و آگاهی از افکار منفی و اغلب غیرواقع گرایانه، باعث ایجاد الگوهای فکری سالم تر در فرد می شود. این افکار منفی مسئول افت خلق و تجربه احساسات منفی در فرد هستند.

اثرات این روش در کوتاه مدت خودش را نشان می دهند. برای مثال نشانه های بهبودی از جلسه پنجم خودشان را نشان می دهند و معمولا بیشتر از ۲۰ جلسه نیاز به شرکت در جلسات نیست.

برای بسیاری از اختلالات و مشکلات رفتاری موثر است.

نسبت به دیگر روش های درمانی هزینه کمتری دارد.

طبق پژوهش های انجام شده، درمان شناختی رفتاری آنلاین به همان اندازه درمان حضوری اثرگذار است.

برای افرادی که نیاز به درمان دارویی ندارند، به شدت تاثیرگذار است.

طرح واره درمانی (CBT)

اسیب شناسی روانی DSM